Tularemia. Czym jest tularemia i jak można się nią zarazić? Jakie są pierwsze objawy i sposoby leczenia? (2024)

Tularemia to choroba odzwierzęca, której czynnikiem etiologicznym są bakterie Francisella tularensis. Należą one do jednych z najbardziej zakaźnych patogenów, a do wywołania zakażenia wystarczy nawet 5-50 komórek bakteryjnych.

Choroba może występować w kilku postaciach klinicznych i jest określana jako gorączka królicza, choroba zajęcza lub dżuma gryzoni, co jest bezpośrednio skorelowane z rezerwuarem bakterii Francisella tularensis w przyrodzie.

Wektorem patogenów są między innymi kleszcze, dlatego tularemia jest zaliczana do chorób odkleszczowych.

Najwięcej przypadków tularemii rozpoznawanych jest w Ameryce Północnej i Skandynawii, ale choroba występuje też w Meksyku, Hiszpanii, Czechach, Słowacji, Turcji, Rosji oraz na terenie Azji.

Tularemia jest diagnozowana także w Polsce. Na podstawie raportów publikowanych przez PZH wiadomo, że w 2022 roku w naszym kraju choroba została potwierdzona u 35 pacjentów, natomiast w bieżącym roku do chwili obecnej tularemię odnotowano już u 29 osób (okres od 1 stycznia do 30 listopada 2023).

Bakterie z gatunku Francisella tularensis to Gram-ujemne pałeczki tlenowe, które w ujęciu taksonomicznym należą do rodziny Francisellaceae i rodzaju Francisella.

W obrębie gatunku Francisella tularensis wyróżniamy podgatunki:

• Francisella tularensis subspecies tularensis (wcześniej typ A lub podgatunek nearctica), który występuje w Ameryce Północnej. Jest to gatunek najbardziej zjadliwy dla ludzi i królików,
• Francisella tularensis subspecies tularensis polaearctica (wcześniej typ B lub podgatunek holarctica), który jest charakterystyczny dla północnej półkuli globu i występuje między innymi w Polsce. Wywołuje chorobę o łagodniejszym przebiegu niż podgatunek typu A,
• Francisella tularensis subspecies mediaasiatica,
• Francisella tularensis subspecies novicida.

Warto podkreślić, że bakterie Francisella tularensis są op*rne na niską temperaturę, ale wykazują wysoką wrażliwość na środki dezynfekujące.

Do wektorów bakterii Francisella tularensis zaliczamy muchy i kleszcze, natomiast ich rezerwuarem w przyrodzie są przede wszystkim:

• gryzonie,
• zające,
• jeleniowate,
• dzikie ptactwo.

Do zakażenia tularemią może dojść poprzez:

• jedzenie skażonego mięsa lub picie skażonej wody (droga pokarmowa),
• wdychania bakterii w postaci aerozolu (droga wziewna)
• bezpośredni kontakt z chorym zwierzęciem lub skażoną padliną,
• kontakt z zanieczyszczonymi sianem, wodą lub glebą (patogeny mogą wnikać przez uszkodzoną skórę lub spojówki),
• ukąszenie przez owady (np. gzy i komary) lub ugryzienie kleszcza.

Należy podkreślić, że dotychczas nie odnotowano przeniesienia tularemii z człowieka na człowieka.

Tularemia należy do chorób odkleszczowych (TBD, ang. tick-borne diseases).

Na obszarze europejskim wektorem bakterii Francisella tularensis są kleszcze:

- Ixodes ricinus (kleszcz pospolity),

- Dermacentor reticulatus (kleszcz łąkowy).

Udowodniono, że kleszcze mogą nie tylko przenosić bakterie Francisella tularensis, ale też być ich naturalnym rezerwuarem. W profilaktyce zachorowania na tularemię ważna jest zatem odpowiednia ochrona przeciwkleszczowa, np. poprzez stosowanie repelentów.

Jeśli po ugryzieniu przez kleszcza lub ukąszeniu przez owada zaobserwujemy niepokojące objawy, niezwłocznie zgłośmy się do lekarza.

Okres wylęgania wynosi od 2 do 21 dni (średnio od 3 do 5 dni).

Do objawów tularemii zaliczamy:

• ogólne osłabienie,
• wzmożoną senność,
• wysoką gorączkę, której mogą towarzyszyć dreszcze,
• ból głowy,
• bóle mięśniowe,
• nudności i wymioty,
• objawy zapalenia gardła,
• objawy zapalenia płuc,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• obrzęk powiek i zapalenie spojówek,
• w ciężkich przypadkach może dojść do sepsy.

Ze względu na zróżnicowany obraz kliniczny, można wyszczególnić kilka postaci tularemii:

• postać wrzodziejąco-węzłowa (dotyczy 45-85% przypadków),
• postać węzłowa,
• postać anginowa (ustno-gardłowa; dotyczy około 5% przypadków),
• postać żołądkowo- jelitowa (trzewna),
• płucna,
• oczno-węzłowa (dotyczy około 1% zakażonych),
• duropodobna (septyczna).

Niestety niektóre postaci tularemii obarczone są wysoką śmiertelnością, nawet na poziomie 40-60% (postać durowa i płucna).

Prawidłowe rozpoznanie tularemii może być trudne ze względu na podobieństwo do innych chorób (np. choroby płuc). Konieczny jest szczegółowy wywiad z pacjentem oraz wykonanie odpowiednich badań laboratoryjnych.

Materiałem biologicznym pobranym od pacjenta mogą być:

• aspiraty lub plwocina,
• płyn opłucnowy,
• próbki pobrane z węzłów chłonnych,
• zeskrobiny ze zmian skórnych,
• krew,
• mocz,
• wymazy z gardła i ran.

W diagnostyce wykorzystywane są metody serologiczne (np. test aglutynacji probówkowej lub test ELISA) oraz techniki molekularne pozwalające na zidentyfikowanie materiału genetycznego bakterii (technika PCR). Możliwe jest także wykonanie analizy mikroskopowej barwionych preparatów.

W leczeniu tularemii należy zastosować antybiotykoterapię.

Lekiem pierwszego wyboru jest zwykle streptomycyna, ale możliwe jest takie podanie:

• doksycykliny,
• fluorochinolonów,
• gentamycyny,
• tetracykliny,
• chloramfenikolu,
• ryfampicyny.

Podanie antybiotyków powinno przynieść szybki efekt leczniczy, a całkowity czas farmakoterapii wynosi zwykle od 10 do 21 dni. Z reguły po wyzdrowieniu pacjent nie wymaga specjalnych dalszych zaleceń.

Bakterie Francisella tularensis są niezwykle zakaźne. Należą do patogenów zaliczanych do tzw. broni biologicznej i stanowią przedmiot zainteresowań w zakresie bioterroryzmu.

Jeśli u chorego istnieje podejrzenie tularemii, przed przystąpieniem do badania i diagnostyki należy zawsze poinformować o tym personel medyczny. W takim przypadku konieczne jest wdrożenie odpowiednich procedur oraz środków bezpieczeństwa.

Każdy potwierdzony przypadek tularemii wymaga zgłoszenia i rejestracji.

Do chwili obecnej nie wprowadzono masowych szczepień przeciw tularemii.

Wprawdzie istnieje preparat częściowo chroniący przed bakteriami Francisella tularensis, jednak nie jest on powszechnie dostępny i dopuszczony do ogólnego obrotu (jest przeznaczony jedynie w sytuacji kryzysowej dla osób z wysokiej grupy ryzyka).

Badania w kierunku opracowania skutecznej szczepionki przeciw tularemii są toku.

W profilaktyce tularemii należy bezwzględnie przestrzegać zasad bezpieczeństwa w leśnictwie, rolnictwie oraz myślistwie.

Duże znaczenie ma odpowiednia obróbka termiczna żywności oraz unikanie spożywania surowego lub niedogotowanego mięsa (np. króliczego). Kluczowe jest także picie dobrej jakości wody, pochodzącej ze sprawdzonego źródła.

Bakterie Francisella tularensis mogą być przenoszone przez owady i kleszcze, dlatego w okresie ich aktywności nie zapominajmy o stosowaniu repelentów (szczególnie podczas spacerów po lesie i łące). Pomocne będą też moskitiery oraz odpowiedni ubiór ochronny.

Pamiętajmy, że tularemia jest wciąż mało znaną chorobą odzwierzęcą. Szerzenie wiedzy na temat tej zoonozy pozwoli poprawić świadomość społeczną oraz skutecznie wdrożyć działania profilaktyczne.

• Abramczyk, K., & Gałązka, A. (2017). Zabójcze drobnoustroje–mikroorganizmy wykorzystywane jako broń biologiczna. Postępy Mikrobiologii, 56(4), 395-404.

• Gliński, Z., & Żmuda, A. (2023). Francisella tularensis–patogen zwierząt i ludzi oraz broń biologiczna. Życie Weterynaryjne, 98(07).

• Kłapeć, T., & Cholewa, A. (2011). Tularemia–wciąż groźna zoonoza. Med Og Nauk Zdr, 17(3), 155-160.

• Mejza, F., Kruczak, K., & Sładek, K. (2021). Tularaemia: a case report and review. Epidemiological Review/Przegląd Epidemiologiczny, 75(2).

• Tokarska-Rodak, M. (2015). Tularemia-infekcja wywoływana przez Francisella tularensis. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 21(1).

• Tomaszewska, J., Niścigorska-Olsen, J., & Jaworowska, E. (2019). Tularemia węzłowa szyi u 18-letniej pacjentki. Polski Przegląd Otorynolaryngologiczny, 8(3), 40-44.

• Raport pt. “Zachorowania na wybrane choroby zakaźne w Polsce od 1 stycznia do 31 grudnia 2022 r. oraz w porównywalnym okresie 2021 r.” (Zakładu Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZPPZH - PIB). Link: http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2022/INF_22_12B.pdf (data dostępu: 30.11.2023)

• Raport pt. “Zachorowania na wybrane choroby zakaźne w Polsce od 1 stycznia do 30 listopada

• 2023 r. oraz w porównywalnym okresie 2022 r.” (Zakładu Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru

• NIZP PZH - PIB). Link: https://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2023/INF_23_11B.pdf (data dostępu: 30.11.2023)

• https://www.cdc.gov/tularemia/index.html (data dostępu: 30.11.2023)

• https://www.gov.pl/web/gis/tularemia (data dostępu: 30.11.2023)