ODD is de afkorting van het Engelse Oppositional Defiant Disorder, wat in het Nederlands betekent: Oppositioneel-opstandige gedragsstoornis. Kinderen die hier last van hebben hebben een combinatie van oppositioneel en agressief gedrag.
ODD kan samen gaan met andere stoornissen of ziekten, zoals ADHD, autisme of een hechtingsstoornis. Dit hoeft niet altijd het geval te zijn. ODD wordt vaak vergeleken met ADHD, de symptomen zijn dan ook vaak gelijk. Alleen bij ADHD gaat het om impulsief gedrag en bij ODD om agressief gedrag.
Inhoud
Algemene kenmerken ODD
Het kind:
- spreekt vaak volwassenen tegen
- is vaak lichtgeraakt of geïrriteerd door anderen
- is vaak kwaad
- is vaak haatdragend
- irriteert andere mensen vaak met opzet
- heeft vaak driftbuien
- weigert regels van volwassenen te volgen
- legt de schuld van fouten bij anderen
Belangrijk is om het verschil te zien tussen een ‘gewoon’ opstandig kind, en een kind met ODD. De meeste kinderen hebben de neiging om volwassenen een grote mond te geven, vooral tijdens de puberteit, maar dit hoeft niet te betekenen dat zij lijden aan ODD. Als de opstandigheid de grens bereikt dat het bijna altijd het geval is, dan zou er sprake kunnen zijn van ODD.
DSM-IV criteria
DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) is een handboek dat in de meeste landen wordt gebruikt bij het diagnosticeren van een psychische stoornis. Dit boek geeft criteria waar iemand aan moet voldoen om daadwerkelijk de diagnose te krijgen van die stoornis. De criteria voor ODD zijn als volgt (volgens het DSM-IV, het vierde boek van DSM):
A) Er bestaat bij uw kind reeds lang een patroon van negativistisch, vijandig en tartend gedrag, zoals blijkt uit minstens vier van de volgende gedragswijzen:
o Het wordt vaak driftig
o Het gaat steevast met volwassenen in discussie
o Het doet dikwijls lekker niet wat u vraagt of zegt
o Het doet regelmatig expres dingen om anderen te ergeren
o Het geeft uiteraard anderen de schuld van zijn fouten of wangedrag
o Het is frequent kribbig, overgevoelig of snel op zijn teentjes getrapt
o Het is om de haverklap kwaad en wrokkig
o Het doet nogal eens iets vervelends, alleen maar om iemand dwars te zitten of terug te pakken.
B) Aangezien al deze gedragswijzen op een bepaalde leeftijd ‘normaal’ kunnen zijn, tellen ze alleen als bewijs voor de aanwezigheid van deze stoornis als ze ernstige problemen veroorzaken, minstens zes maanden aanhouden en niet als passend bij de ontwikkelingsfase van uw kind beschouwd zouden worden.
Extra kenmerken/problemen
Kinderen die leiden aan ODD hebben ook vaak last van één van deze verschijnselen:
- Leesproblemen
- Taalproblemen (problemen met het gebruiken en kennen van taal)
- Angststoornis
- Depressiviteit
Oppositioneel gedrag
Een kind vertoont oppositioneel gedrag wanneer het zich probeert te verzetten tegen de leiding van volwassenen. Ze weigeren te doen wat gevraagd wordt en dit gaat vaak samen met een reactie van woede.
ODD in combinatie met hoogbegaafdheid
Bij hoogbegaafde kinderen wordt vaak ten onrechte het etiket ADHD of ODD opgeplakt. Als ouders of leerkracht van een hoogbegaafd kind is het gemakkelijk om in een machtsstrijd verwikkeld te raken. Die strijd kan ontaarden in oppositioneel-opstandig gedrag. Het is belangrijk om de diagnose ODD én hoogbegaafd niet te snel te stellen. Meer informatie over ODD en hoogbegaafdheid vind je op deze pagina.
Agressief gedrag
Agressie is te verdelen in twee soorten. Fysieke agressie en verbale agressie. Bij beide vormen doe je een persoon of een voorwerp ‘pijn’. Bij fysieke agressie gaat het om slaan, schoppen, knijpen, vechten en dingen vernielen. Bij verbale agressie gaat het om schelden, bedreigen, pesten en kwetsen.
Zoals bij elke stoornis heeft ook ODD gevolgen, zowel voor het kind zelf als voor de ouders en de omgeving. Ze worden belemmerd in hun ontwikkeling omdat hun gedrag veel negatieve reacties oproept.
Sociale gevolgen
Kinderen met agressief gedrag worden eerder uitgesloten van groepen. Klasgenoten zijn bang voor de kinderen met ODD en proberen uit de buurt te blijven. Ze worden niet uitgenodigd op verjaardagsfeestjes en worden als laatste gekozen bij samenwerkingsopdrachten op school. Wanneer het kind dit doorkrijgt, krijgt het een laag zelfbeeld en denkt het erg negatief over zichzelf. Hierdoor komen ze in een negatieve spiraal: ze nemen nog meer afstand van de andere kinderen en gaan zich zo nog eenzamer voelen.
Gevolgen voor thuis
Ook thuis zorgen de kinderen met ODD voor veel problemen. Het opvoeden van deze kinderen is erg zwaar omdat ze zich constant proberen te verzetten tegen het gezag van de ouders.
Het kan ook gevolgen hebben voor broertjes of zusjes van de kinderen want doordat het opvoeden van een kind met ODD zo zwaar is en zoveel tijd kost krijgen de andere kinderen minder aandacht. Voor de ouders is het moeilijk om de aandacht te verdelen en de broertjes en zusjes zouden hier ook onder kunnen lijden.
Gevolgen voor op school
Kinderen met ODD proberen zich steeds te verzetten tegen volwassenen. Zo dus ook tegen leraren op school. Dit soort gedrag wordt niet geaccepteerd op scholen en daarom kunnen ze geschorst worden, van school gestuurd worden of verwezen worden naar speciaal onderwijs.
Gevolgen voor de toekomst
Kinderen die een moeilijke jeugd hebben gehad door hun ODD kunnen daar later ook nog last van hebben. In hun puberteit en zelfs later zullen ze er nog veel van merken. Ze kunnen:
- in aanraking komen met criminaliteit
- verslaafd raken
- last krijgen van depressiviteit
- moeilijk aan een baan komen of ze wisselen vaak van baan
Behandeling en therapie
Oppositionele gedragsstoornissen zijn moeilijk te behandelen, omdat:
- Het kind over het algemeen weinig probleembesef heeft;
- Het kind de schuld vaak bij een ander legt en niet bij zichzelf, hij ‘reageert er alleen op’;
- Het kind ervaart dat het wat bereikt met zijn opstandige gedrag: andere kinderen worden bang en ze geven toe en hij kan wegvluchten voor zijn verantwoordelijkheden.
- Het kind op deze manier veel invloed heeft op andere kinderen. Ook heeft hij invloed op de begeleider of leerkracht, waardoor er een onveilige sfeer (in de groep) ontstaat.
Er zijn verschillende soorten behandelingen en therapieën voor ODD. Omdat de problemen van ODD zo hardnekkig zijn is er meestal sprake van een langdurige behandeling. De verschillende elementen in een behandeling zijn: psycho-educatie; gedragstherapie met de ouders; training voor de ouders en de school; gezinstherapie; (cognitieve) gedragstherapie met het kind.
Behandelingen en therapieën voor ODD
Er zijn verschillende soorten behandelingen en therapieën voor ODD. Omdat de problemen van ODD zo hardnekkig zijn is er meestal sprake van een langdurige behandeling.
De verschillende elementen in een behandeling zijn:
- psycho-educatie
- gedragstherapie met de ouders
- training voor de ouders en de school
- gezinstherapie
- (cognitieve) gedragstherapie met het kind
Oppositionele gedragsstoornissen zijn moeilijk te behandelen, omdat:
- Het kind over het algemeen weinig probleembesef heeft;
- Het kind de schuld vaak bij een ander legt en niet bij zichzelf, hij ‘reageert er alleen op’;
- Het kind ervaart dat het wat bereikt met zijn opstandige gedrag: andere kinderen worden bang en ze geven toe en hij kan wegvluchten voor zijn verantwoordelijkheden;
- Het kind op deze manier veel invloed heeft op andere kinderen. Ook heeft hij invloed op de begeleider of leerkracht, waardoor er een onveilige sfeer (in de groep) ontstaat.
Structurerende psychotherapie
Kinderen met ODD willen de oorzaken van hun problemen nog wel eens buiten hunzelf leggen. Ze hebben weinig vertrouwen in anderen en zijn erg gericht op het hier en nu: hun behoefte moet nu bevredigd worden en ze kunnen niet kijken wat de gevolgen zijn op langere termijn.
Het kind kan behandeling krijgen in een klinische inrichting. Hier wordt structurerende psychotherapie geboden. Dit houdt in dat er een therapeut is die allemaal regels opstelt ten opzichte van de fysieke agressie. Ook probeert deze samen met het kind andere manieren te vinden om deze agressie te uiten.
Ze proberen op deze manier om ervoor te zorgen dat de kinderen controle krijgen over hun emoties en impulsen, waarbij ze de technieken die ze geleerd hebben kunnen toepassen om deze op een goede manier te uiten.
Gedragstherapeutische technieken zijn het meest effectief, omdat ze specifiek gericht zijn op de verandering van het gedrag, waar de omgeving het meeste last van heeft. De kinderen leren vaardigheden aan om sociale problemen op te lossen. De regulatie van boosheid en het tegengaan van impulsiviteit (eerst denken, dan doen) krijgen in deze vorm van therapie veel aandacht. Het kind leert dat hij verantwoordelijk is voor zijn eigen gedrag, omdat hij degene is die het in gang zet. Ook krijgt het kind alternatieven aangereikt voor zijn storende gedrag en laten ze het kind inzien wat hun gedrag voor invloed heeft op de omgeving.
Creatieve therapie /speltherapie
Door middel van creatieve therapie kan op een rustige manier geprobeerd worden om ervoor te zorgen dat het kind leert om gevoelens tot uiting te brengen, en op wat voor manieren ze dat kunnen doen. Zo leren ze dat agressie niet de enige manier is waarop dat kan. Zodra ze dit onder controle hebben kan er overgegaan worden op het verwoorden van emoties.
Medicatie
Het gebruik van medicijnen kan een positief effect hebben op het gedrag van een kind met ODD. Medicijnen worden meestal toegepast als het kind ook nog last heeft van andere problemen zoals depressiviteit of ADHD.
Er zijn veel verschillende soorten medicijnen die elk een ander aspect proberen te verminderen. Er zijn medicijnen om meteen een situatie onder controle te krijgen en je hebt ook medicijnen die chronisch agressief gedrag verminderen.
Training voor ouders, leraren en andere hulpverleners
Voor de ouders zijn er trainingen waarbij ze kunnen leren hoe ze moeten omgaan met hun kind. Er wordt onder andere informatie gegeven over het geven van positieve aandacht.
Voor de leraren en hulpverleners zijn er ook trainingen waarin ze leren hoe ze moeten omgaan met kinderen met ODD. Ze krijgen uitleg over de achtergronden van ODD, hoe ze positieve aandacht moeten geven en hoe ze moeten straffen en belonen.
Het straffen en belonen kan via drie systemen:
- ‘home-token’-systeem, hierbij wordt bij goed gedrag een punt gegeven en bij een aantal punten is er iets leuks aan verbonden.
- ‘respons cost’-systeem, hierbij worden ook punten gegeven, maar worden deze weer afgetrokken als straf.
- time-out-systeem, hierbij wordt bij slecht gedrag een plek aangewezen waar ze moeten blijven voor een bepaalde tijd om even tot zichzelf te komen.
Praktische aanpak en tips voor ouders met een kind met ODD
- Laat duidelijk merken dat je het opstandige gedrag niet accepteert. Geef daarbij ook aan welk gedrag je wél wilt zien van je kind.
- Probeer met behulp van een beloningssysteem het gewenste gedrag van het kind op te roepen. Door positief gedrag te benoemen, te oefenen, zelf te laten opschrijven wat goed gaat. Het ongewenste gedrag kan gestopt worden door begrenzing. Stel duidelijke regels aan het gedrag.
- Stel je kind verantwoordelijk voor zijn eigen gedrag. Maak hem bewust van keuzes die hij maakt en bespreek deze. Bespreek ook alternatieven. Stel hem ook verantwoordelijk voor de gevolgen en vraag je kind hoe hij deze problemen op denkt te lossen.
- Je kind heeft problemen met het reguleren van zijn emoties. Probeer zijn gedachten te herstructureren, zodat dit beter gaat. Leg je kind uit dat hij het gedrag van anderen te negatief inschat.
- Leer je kind zich te verplaatsen in anderen: laat hem zien en ervaren wat het effect van bepaald gedrag op iemand is.
